U Srbiji i u svetu danas se obeležava Dan primirja u Prvom svetskom ratu u znak sećanja na dan kada su utihnula borbena dejstva i time okončan najrazorni rat koji je istorija do tada zabeležila, u kome je stradalo više od 17 miliona ljudi, a Srbija izgubila skoro trećinu stanovništva.
| Delegacije polažu vence na Avali i u Kompleksu Novog groblja |
Dan primirja u Prvom svetskom ratu biće obeležen u Srbiji, a tim povodom predsednik Vlade Srbije Đuro Macut položiće venac na Spomenik neznanom junaku na Avali, nakon čega će biti održana i državna ceremonija polaganja venaca u kosturnici branilaca Beograda u Prvom svetskom ratu. Državnu ceremoniju predvodiće ministarka za rad zapošljavanje boračka i socijalna pitanja Milica Đurđević Stamenkovski. Takođe, ceremoniji polaganja venaca i odavanja počasti prisustvovaće delegacija Grada Beograda. |
Primirje je potpisano rano ujutru 11. novembra 1918. godine u železničkom vagonu u Frankportu, u šumi kod varošice Kompijenj u Francuskoj, a na snagu stupilo u 11.00 sati po srednjeevropskom vremenu.
Kapitualaciji Nemačke u Kompijenju prethodio je raspad južnog, Solunskog ili Makedonskog fronta, koji su probili Srbi sredinom septembra, što je dovelo do kapitulacije Bugarske, 29. septembra, kao i abdikacije i bega bugarskog monarha.
Potom je kapitulirala Turska, pa Austrougarska 3. novembra. Dvojna monarhija se tada uveliko nalazila u fazi raspada. Ne samo da je monarhiju Habzburga preplavio haos usled mase odbeglih vojnika, dezertera, masovne nesigurnosti i razbojništva, nego je započeo i proces disolucije proglasima otcepljenja u više istorijskih pokrajina.
Paralelno, Zapadni front bio je na ivici pucanja, zbog stanja nemačkih trupa, a u samoj Nemačkoj je vladala glad, nestašica hrane, a onda i epidemija španske groznice, pa je krajem oktobra izbila pobuna, 29. na 30. oktobar u pomorskoj luci Vilhelmshafen, koja se proširila širom zemlje, što je dovelo do obaranja cara (kajzera) Vilhelma II, čija je abdikacija objavljena 9. novembra, a on se narednog dana zaputio u egzil, u Holandiju, gde će provesti ostatak života.
Prethodno, pošto su Nemci tučeni tokom Bitke kod Amijena u prvoj polovini avgusta 1918. godine, a potom im je pokušaj ofanzive u rano proleće propao, usledilo je napredovanje savezničkih snaga na Zapadnom frontu, a u Berlinu je zavladala panika.
Nemačka vlada, suočena sa dramatičnim stanjem kako na frontovima tako i unutar zemlje poslala je prethodno poruku predsedniku SAD Vudrou Vilsonu, nudeći pregovore o uslovima prestanka ratnih dejstva na osnovu njegovih nedavno obelodanjenih Četrnaest tačaka. Osnova Vilsonove proklamacije bila je pravo samoopredeljenja naroda.
Uslovi primirja koje je uglavnom oblikovao francuski maršal Ferdinad Foš, podrazumevali su po obustavi neprijateljstava, povlačenje Nemaca istočno od Rajne, savezničku okupaciju Rajnske oblasti, predaju nemačke ratne tehnike, aviona, plovila, vojnog materijala. Podrazumevalo se oslobađanje zatočenih ili interniranih. Pomorska blokada Nemačke je nastavljena, a razrada opsega reparacija je ostavljena za stručna tela.
Primirje je docnije produžavano sve do formalnog potpisivanja mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919, koji je, formalno, stupio na snagu 10. januara 1920. godine.
Već 29. septembra, u štabu nemačka vrhovne komanda, u Spa, na tlu okupirane Belgije, došlo se do zaključka da je dalja borba bezizgledna. General Erih Ludendorf izjavio je tada caru Vilhelmu II, da je proboj nemačkih linija verovatan, predlažući ponudu primirja.
Tako je novi kancelar postao princ Maksimilijan od Badena 3. oktobra, od kog je očekivano da Nemačku povede ka miru. Upravo on je 9. novembra proglasio obaranje monarhije, da bi se potom povukao sa pozicije kancelara u korist socijaldemokrate Fridriha Eberta.
Sledili su apeli predsedniku Vilsonu. Vlade Francuske, Britanije i Italije nisu međutim bile oduševljene Vilsonovom idejom samoopredeljenja, ipak konačno, 5. novembra saveznici su se složili da započnu pregovore o primirju.
Nemačka delegacija koju je predvodio Matijas Ercberger otputovala je put Francuske 6. novembra 1918. Pregovori o primirju započeli su 8. novembra i trajali su dva dana. Maršal Foš se pritom pojavio u svega dva navrata. Nemcima su predate zahtevi, uslovi primirja, uz rok od 72 sata za potpisivanje.
Konačno, primirje je, posle malih korekcija, dogovoreno u 5.00 a potpisano je do 5.20, s tim da na snagu stupa u 11.00, 11. novembra 1918.
Sa savezničke strane, potpisnici su bili maršal Ferdinand Foš i britanski lord admiral Roslin Vemis. Sa nemačke strane potpisali su Matijas Ercberger, političar, Alfred fon Oberndorf, diplomata, kao i general Detlif fon Vinterfeldt i kapetan Ernst Vanslov, u ime vojske odnosno mornarice.
Zanimljivo je da su ratne aktivnost još dve sedmice nastavljene u Istočnoj Africi, na prostoru Tanganjike i Severne Rodezije, iako je mirovni sporazum obavezivao sve pripadnike nemačkih oružanih snaga.
Jedna od tragičnih činjenica tog 11. novembra jeste i besmislen nastavak ratnih dejstva sve do 11.00 sati iako je potpisivanje bilo do 5.20. Potonji istraživači su razjasnili da je tog dana na frontu poginulo ukupno 2.738 lica.
U Prvom svetskom ratu poginulo je preko 17 miliona osoba, precizan broj neće nikada biti utvrđen, od čega oko devet na strani Antante. Nepunih deset miliona bile su vojne žrtve, ostalo civili.
Najtragičnije su bile posledice po Srbiju. Svetski rat je i počeo napadom Autrougarske na Srbiju, uz podsticaj Nemačke, i Srbija je imala, srazmerno veličini zemlje i brojnosti populacije, ubedljivo najviše žrtava.
Prema memorandumu Delegacije Kraljevine SHS tokom Mirovne konferencije u Parizu 1919, Srbija je, do oktobra 1915. mobilisala 707.343 lica, dakle 24 odsto populacije ili 40 procenata muškog stanovništva.
Po istom izvoru, ukupni gubici Srbije bili su 1.247.435 ljudi, odnosno 28 procenata populacije iz 1914. godine. Vojnih gubitaka je bilo 402.435, a civilnih 845.000.
Austrougarska je kao izgovor za napad na Srbiju, čime je započela Svetski rat, iskoristila pogibiju Franca Ferdinanda, na Vidovdan u Sarajevu. Nacionalni revolucionar Gavrilo Princip, pripadnik pokreta „Mlada Bosna“ usmrtio je austrougarskog prestolonaslednika 28. juna 1914.
Vlasti u Beču su pritom već izvesno vreme tražile izgovor za napad na Srbiju, a tragedija u Sarajevu je poslužila kao prigodan izgovor. Iako je Vlada Kraljevine Srbije pokazala najbolju volju da izađe u susret zahtevima Beča, odgovor Srbije nikoga u Beču nije zanimao.
Mesec dana potom Svetski rat je napadom na Srbiju započeo.
Herojsko držanje Srbije, inače teško iscrpljene Balkanskim ratovima 1912/13, pobede nad Austrougarskom na Ceru, Drini, Kolubari, iznenadilo je tada ne samo poražene napadače nego i saveznike.
Rezultatima Prvog svetskog rata karta Evrope je preoblikovana. Nestala je Austrougarska, a oblikovane su nove nacionalne države Austrija i Mađarska. Nemačka je znatno umanjena i izgubila je vanevropske posede, kolonije. Turska je ubrzo postala republika pod Kemalom Ataturkom, a izgubljeni su svi vekovni turski posedi na Bliskom istoku, Mesopotamiji, Arabiji.
Nestalo je takođe i Rusko carstvo, kao posledica revolucije u toj zemlji, februara odnosno oktobra/novembra 1917. godine. Sovjetska Rusija je iz rata istupila ranije, već krajem 1917. a konačno separatnim mirom u Brest Litovsku, marta 1918, čime su boljševici pomogli ratnu poziciju Nemačke.
Isto tako, na ruševinama nestalih imperija, oblikovane su nove nacionalne države Čehoslovačka, Poljska, Finska, baltičke države Estonija, Letonija, Litvanija.
Francuska je ostvarila nacionalni cilj povratka Alzasa i Lorene. Italija, Rumunija, Danska, dobile su teritorijalna uvećanja.
Dotadašnje nemačke kolonije privremeno su, kao mandatne teritorije, ustupljene Britaniji, i to Jugozapadna Afrika odnosno Namibija, Tanganjika, manji deo Kameruna i Togoa, posedi na Novoj Gvineji, i Francuskoj, umanjeni Kamerun i Togo. Na sličan način su na Bliskom istoku obrazovane pod britanskom upravom Palestina, Jordan i Irak, a pod Francuskom Sirija i Liban. Japan je dobio deo poseda na Pacifiku, do tada nemačke teritorije, a Portugalija neveliko proširenje u Africi.
Prvog decembra 1918. u Beogradu je regent Aleksandar Karađorđević proglasio formiranje Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, čime su ratni ciljevi Srbije ispunjeni. Pobedom u Svetskom ratu i obrazovanjem države SHS/Jugoslavije, konačno je ostvareno potpuno oslobođenje i ujedinjenje svih srpskih etničkih i istorijskih zemalja. U to vreme stvaranje zajedničke države izgledalo je kao puno ostvarenje nacionalno oslobodilačkih ciljeva, ne samo Srba.
U Srbiji se Dan primirja obeležava kao državni praznik od 2012. godine.
– Istoričar Marković: Srpska vojska dala odlučan doprinos u pobedi saveznika u Prvom svetskom ratu
Direktor Instituta za savremenu istoriju prof. dr Predrag Marković izjavio je da je srpska vojska dala odlučan doprinos u pobedi saveznika nad Centralnim silama u Prvom svetskom ratu i dodao da je Dan primirja u Velikom ratu jedini praznik koji Srbija obeležava zajedno sa svojim zapadnim saveznicima.
– Macut položio venac na Spomenik neznanom junaku
Predsednik Vlade Srbije Đuro Macut položio je jutros venac na Spomenik neznanom junaku na Avali, povodom obeležavanja Dana primirja u Prvom svetskom ratu.
– Lazarević položila venac na Francuskom groblju povodom Dana primirja
Ministarka unutrašnje i spoljne trgovine Jagoda Lazarević položila je danas venac na Francuskom vojnom groblju u Beogradu, povodom Dana primirja u Prvom svetskom radu.
– Natalijina ramonda – cvet feniks, simbol Dana primirja, pobede srpskog naroda i države
Natalijina ramonda, cvet feniks, koji se nalazi na amblemu i u Srbiji nosi na reveru uoči i na Dan primirija 11. novembra, predstavlja simbol stradanja i pobede srpskog naroda u Prvom svetskom ratu.
IZVOR:RTV
Be the first to comment