Guergerat je malo ribarsko selo na granici između Maroka i Mauritanije, ali je poslednjih dana steklo
slavu u svetskim medijima jer je postalo poprište još jedne krize koja preti da proizvede posledice po
međunarodni mir i bezbednost. Kriza u pozadini ima elemente teritorijalnog spora i različitih
tumačenja prava na samoopredeljenje i secesiju, kao i terorističke akcije pobunjenika koju državna
vlast pokušava da suzbije silom. Scenario koji nije nepoznat srpskim čitaocima jer se nešto slično
događalo ne tako davno i na prostoru Kosova i Metohije.
Teritorijalni spor oko regiona u međunarodnim odnosima poznatog pod imenom Zapadna Sahara
(zvaničan naziv prema teritorijalnoj organizaciji Kraljevine Maroko je „Južne provincije“ a koristi se
i izraz „Marokanska Sahara) datira još iz sedamdesetih godina prošlog veka kada su se španske
kolonijalne trupe povlačile iz svojih kolonijalnih uporišta u severozapadnoj Africi. Prema Sporazumu
iz Madrida kontrola nad teritorijom je prešla na Kraljevinu Maroko, ali je taj sporazum osporila
organizacija „Front Polisario“, predstavnik etničke grupe Sahravi, koja je i pre sporazuma vodila borbu
za nezavisnost od španske kolonijalne vlasti. Maroko je putem rezolucije Generalne skupštine
Ujedinjenih nacija 3292 zatražio 1974. godine od Međunarodnog suda pravde u Hagu, glavnog
pravosudnog organa UN, da savetodavnim mišljenjem razjasni pravnu situaciju oko kontrole nad
Zapadnom Saharom. Sud je u mišljenju utvrdio da teritorija Zapadne Sahare na osnovu pravnih i
istorijskih veza pripada Maroku, ali je istovremeno istakao da postoji mogućnost i primene prava na
samoopredeljenje naroda koji žive na toj teritoriji. Sadržina prava na samoopredeljenje je, međutim, u
međunarodnom pravu vrlo nedorečena i nejasna. Ona može da obuhvata i prostu samoupravu nekog
regiona u okviru jedne države (recimo Katalonije u Španiji), a može da obuhvati i secesiju, tj.
otcepljenje, ukoliko to unutrašnji pravni poredak dopušta (kao što je recimo dopuštao Ustav bivšeg
SSSR). Zato je ovaj drugi deo rečenice dao mogućnost za tumačenja da narod na teritoriji Zapadne
Sahare ima pravo na secesiju.
To je dalo vetra u leđa „Polisariu“ da započne oružanu pobunu protiv
marokanskih vlasti. U toj pobuni nije nedostajalo podrške sa strane, prednjačili su Alžir, i na početku
Libija, dostavljajući oružje i novac pobunjenicima. Za to vreme Maroko nije odustajao od borbe za
svoj teritorijalni integritet i suverenitet nad Zapadnom Saharom. Zvanična pozicija Maroka je da Južne
provincije mogu da ostvare svoje pravo na samopredeljenje samo u okviru granica kraljevine. U tom
smislu, Marokanske vlasti su morale tokom decenija da sprovode opsežne anti-terorističke operacije
protiv boraca „Polisaria“ koji u svojim secesionističkim aktivnostima ne prezaju od upotrebe oružane
sile. Od 1991. godine ustalile su se izvesne zone kontrole između državnih vlasti Maroka i „Polisarija“,
sa određenim tampon zonama između njih od kojih je jedna već pomenuti Guergerat. Između dve
strane se smestila i posmatračka misija UN – MINURSO (Misija UN za referendum u Zapadnoj
Sahari).
Cilj misije je da nadgleda prekid vatre u regionu i organizaciju eventualnog referenduma o
statusu teritorije. Njeno prisustvo je ozvaničeno sporazumom o prekidu vatre između Maroka i UN, i
dvema rezolucijama Saveta bezbednosti koje zabranjuju destabilizujuće akte na teritoriji Zapadne
Sahare do postizanja konačnog rešenja o statusu. Otada se vode diplomatski pregovori oko
kompromisnog rešenja, ali „Polisario“, nestrpljiv da stekne neko međunarodno priznanje i legitimiše
svoju ulogu predvodnika među pripadnicima naroda Sahravi, stalno preti oružanim akcijama, ukoliko
se ne izađe u susret njegovim maksimalističkim zahtevima, a to je secesija sa ili bez referenduma.
Situacija u Guergerat tampon zoni je eskalirala nakon 21. oktobra kada su aktivisti i oružani pripadnici
„Polisarija“ ušli u tampon zonu i započeli blokadu kretanja ljudi i robe na glavnom putu koji prolazi
kroz ovo pogranično područje.
Naoružani pripadnici grupe paradirali su sa mitraljezima i protiv-vazdušnim naoružanjem duž puta,
uznemiravajući vozače kamiona i ostale radnike preduzeća za teretni transport, pa čak i vojne
posmatrače MINURSO-a, koji redovno patroliraju zonom. Ova blokada izvršena je uz očigledno
kršenje međunarodnog prava. Prekršila je vojne sporazume o prekidu vatre između Maroka i UN, kao
i rezolucije Saveta bezbednosti UN-a 2414 i 2440, kojima je ‘’Polisariju’’ naloženo da obustavi sve
destabilizujuće akte, a posebno one koji rizikuju promenu statusa zone, krše vojne sporazume i
predstavljaju stvarnu pretnju po održivost prekida vatre. Nadalje, blokada je sprovedena uz potpuno
zanemarivanje Generalnog sekretara UN-a, koji je uputio tri poziva za očuvanje slobodnog civilnog i
trgovinskog prometa u Guergeratu, od kojih je najnoviji upućen istog dan kada je blokada započela.
Nekoliko pouka o prirodi aktivnosti ‘’Polisarija’’ na tom području se mogu izvući iz ovog čina
blokade. Pre svega, vidi se da je ‘’Polisario“ u svakom trenutku spreman da se uključi u provociranje
kako marokanskih oružanih snaga, tako i osoblja MINURSO-a, ako to odgovara njegovom cilju, što
bi potencijalno moglo dovesti do šire destabilizacije regionalnog mira i bezbednosti. Drugo, u tu svrhu,
‘’Polisario’’ zloupotrebljava raseljeno civilno stanovništvo u obližnjim kampovima za smeštaj
„Tinduf“, što se vidi na osnovu masovnog prisustva žena i dece u grupi koja je izvršila blokadu, čime
se krše međunarodno garantovana prava civilnog stanovništva i međunarodna ljudska prava. Treće,
‘’Polisario’’ se kontinuirano naoružava savremenim i skupim naoružanjem, a sredstva za nabavku
naoružanja su prema obaveštajnim podacima nastala velikim proneverama humanitarne pomoći koja
se u region sliva od međunarodnih donatora. U tom smislu nije zanemarljiva lobistička uloga Alžira,
koji pred međunarodnom zajednicom predstavlja „Polisario“ kao žrtvu marokanskih vlasti što
zamagljuje uvid donatora u tokove novca koje šalju u ime patnji lokalnog stanovništva.
Po mišljenju autora, sve ove pouke su pružile legitimitet posledičnoj reakciji marokanskih vlasti koje
su obezbedile slobodno kretanje robe i ljudi kroz oblast Guergarat, efikasnom vojnom operacijom 13.
novembra. Kraljevske oružane snage Maroka su tog dana pokušale da uklone naoružane pripadnike
‘’Polisarija’’ koji su sprovodili blokadu, na šta su pobunjenici odmah otvorili vatru, što je podstaklo
vojsku da na isti način odgovori i potisne pobunjenike iz tampon zone. Čitava operacija je bila izvedena
po pravilima o upotrebi sile, uz dužnu pažnju prema prisutnim civilima i pod budnim okom posmatrača
MINURSO-a. Na području tampon zone je uspostavljen bezbednosni kordon kako bi se dalje osigurao
slobodan prelazak. Međutim, po izveštajima MINURSO, do trenutka u kome ovaj tekst nastaje (19.
novembar), „Polisario“ nije prekinuo sa oružanim provokacijama.
Autor ne vidi kako ovakve akcije „Polisarija“ mogu da doprinesu kompromisnom rešenju koje je cilj
diplomatskog procesa koji se vodi oko teritorije Zapadne Sahare. Jedini mogući način za rešenje spora
je kroz politički proces UN-a, bez ikakvog pribegavanja upotrebi sile i pretnjama silom. Vojska
Maroka je za sada reagovala smireno i pažljivo, poštujući odredbe međunarodnog humanitarnog prava.
Istovremeno, nestrpljenje „Polisarija“ i potencijalni migovi koji dolaze spolja i ohrabruju ga na akcije
ove vrste, zanemaruju i UN i širu međunarodnu zajednicu u ostvarivanju političkih ciljeva koji krše
suverenitet marokanske države, međunarodno humanitarno pravo i ljudska prava.
Mihajlo Vučić
Autor je naučni saradnik na Institutu za međunarodnu politiku i privredu u Beogradu
AMBASADA MAROKA BEOGRAD
Be the first to comment